Yumurtalıq (Over) Kistləri

Yumurtalıq Kistləri

Qadınların bir çoxunun tez-tez yaşadığı qorxulardan biri də yumurtalıqlarda kist olmasıdır. Demək olar ki, hər qadında həyatının bir dövründə yumurtalıq kist müəyyənləşdirilə bilər. Bu kistlər əsasən öz əlamətlərini göstərməzlər və müalicə belə tələb etməzlər. Ümumiyyətlə,  xalq arasında çox qorxulacaq bir xəstəlik olan yumurtalıq kistləri hamıda eyni növdə deyil. Çox müxtəlif növlərdə hüceyrə saxlayan yumurtalıq orqanı toxuması, embrionik dövrdən başlayaraq bir çox hormonun təsiri altındadır. Bu dəyişiklik belə hüceyrələr müxtəlif amillərin təsiri ilə böyüyə və kistləşə bilər. Kist daşıdıqları hüceyrə növünə bağlı olaraq hormon və ya ona oxşar maddələr ortaya çıxara bilirlər.

Kist nədir?

Kobud şəkildə ifadə etmək lazım gələrsə kist ətrafı kist divarı adı verilən və ətrafdakı toxumalardan fərqli bir toxuma ilə əhatə olunan, tərkibi maye olan kütlədir. İnsan bədənində heç bir maddə statik deyil. Bütün hüceyrələr daim ölür və yerlərinə eyni növdə yeniləri gəlir. Yenə bütün hüceyrələr müxtəlif ölçü və formalarda maye ifraz edirlər. Hüceyrələr arasında olan mayelərin bir qismi qan dövranından gələrkən bir qismi də hüceyrə tərəfindən yaradılır. Bu mayelər davamlı sorulur və yenidən yaradılır. Bu sorulma və istehsal mərhələlərindəki bir ziddiyət və ya başqa bir səbəbə görə mayenin həddən artıq toplanmasına şiş deyilir. Əgər mayelər fərqli bir toxuma tərəfindən əhatə olunur və maye mübadiləsinin qarşısı alınarsa ortaya çıxan prosesin adı kist olur. Orqanizmdə olan demək olar ki, bütün toxumalarda kist meydana çıxa bilər ancaq yumurtalıq (over) xaricində digər orqanların kistləri çox daha tez və asan əlamət göstərə bilər. Bunun səbəbi digər orqanlarda əmələ gələn kistlərin bu orqanların funksiyalarını pozmasıdır. Yumurtalıq kistlərinin bir qismi də bu şəkildə funksiya pozğunluğu yaradaraq əlamət verərkən çox böyük bir hissəsi də nə funksiyalarda bir itkiyə səbəb olur, nə də uzun bir müddət əlamət göstərir.

sinsi-ilerleyen-yumurtalik-kistlerini

Yumurtalıq kistləri növünə görə də neoplastik yəni tümöral, ya da funksional olaraq da iki hissədə araşdırılır.

Xəstəliyin Səbəbləri

Ən böyük səbəb hormonal pozğunluqdur. Normalda hər bir ədət dövründə yumurtalıqlar içində yumurta hüceyrəsini daşıyan və ölçüsü 3 sm-ə qədər olan folekül adını verdiyimiz bir kist əmələ gəlir. Sonra bunun çatlaması ilə yumurta aşkara çıxır. Qadın hamilə qalmaz isə bu dövrdən 14 gün sonra qadında ədət olur. Ancaq hormonal pozğunluqlarda bu yumurta daşıyan kistlər ya çatlamır, ya sabit qalır, ya da böyüməyə davam edərək bizim sadə kist və ya folekül kisti dediyimiz kistləri meydana gətirir. Keçirilmiş yumurtalıq (over) iltihabları, çox radiasiyaya məruz qalmada yumurtalıq kistası yaranmasına səbəb ola bilər.

Bu xəstəlik kimlərdə olur?

Yumurtalıq kisti xüsusilə, adət olan qadınlarda görülür. Adət dövrü başlamayan gənc qızlarda və ya menopauza qadınlarda nadir görülür. Ailəsində yumurtalıq (over) xərçəngi, rəhm xərçəngi olan qadınlar da riskli qrupa daxildir.

Nə kimi əlamətlər göstərir?

Yumurtalıq kisti bəd xəstəlik kimi qiymətləndirilə bilər. Ən çox rastlanan yaxşı xasiyyətli yumurtalıq kistləridir. Yumurtalıq digər orqanlara görə əlamət vermə baxımından daha zəifdir. Çox zaman bir şikayət yaratmazlar və adi hərəkətlər əsnasında hiss edilirlər. Ən çox göstərdikləri əlamətlər:
– Adət nizamsızlığı
-Qarında şişkinlik
-Qarın ağrısı
-Həzm sistemində narahatçılıq
-Sidik yolu şikayətləri

Yumurtalıq kisti xaricində bir çox hal da bənzər şikayətlər ortaya qoyduğundan, bu cür şikayətləri olan şəxslər adətən düşdükləri vəziyyətə əhəmiyyət verməzlər. Daha çox böyüməyən bir yumurtalıq (over) kisti qarın boşluğu içərisində özünə asanlıqla yer tapa biləcəyi üçün şişginlik yaratmazlar. Bənzər şəkildə hormon ifrazatı etməyən kistlər də adət nizamsızlığı yaratmazlar.

Ağrı yumurtalıq (over) kistlərində nadir olaraq görülür. Əgər ağrı varsa bu kütlənin iltihablandığını, ya da endometriozis olduğunu göstərir. Nadir hallarda kistlər öz ətrafında dönməsi (torsiyon) və ya partlaması şiddətli ağrısına yol aça bilər. Kistlər sidik kisəsinə təzyiq edərək tez-tez sidiyə getmək, düz bağırsağa təzyiq edərək də qəbizliyə və ya ifrazat edərkən ağrıya səbəb ola bilər. Zaman keçdikcə də anoreksiya, kilo itkisi, yüngül mədə bulanması kimi həzm sistemi şikayətləri ola bilər.

Yadda saxlamaq lazımdır ki kistlərin çox fərqli növlərdə olduğu və ortaya qoyduğu şikayətlərin kistin növünə bağlı olmasıdır.

Yumurtalıq (over) kisti nədir?

1-İnkluziya kisti

Tez-tez rəhim əməliyyatı əsnasında rast gəlinən funksional olmayan bir kistdir. Çoxu mikroskopik ölçüdədir. Heç bir əlamət göstərmir və ultrasəs müayinəsində də fərq edilməz. Yəqin ki, hər yumurtalanmadan sonra yumurtalıq divarının bütövlüyünün pozulmasından sonra sağalma dövründə toxuma içərisində germinal epitelial adı verilən hüceyrə növünün həps olmasından irəli gəlir. Bəzi tədqiqatçılar bu balaca kistlərin uzun dövrdə natəmiz dəyişikliyə məruz qala biləcəyini və yumurtalıq xərçənginin aparıcıl ola biləcəyini irəli sürürlər.

2-Follikul kisti

Gənclərdə ən çox rast gəlinən kistlərin başında gəlir. İnkişaf edən yumurta hüceyrəsinin dağılmaması və böyüməyə davam etməsi səbəbi ilə olduğu güman edilir. Ölçüləri adətən 2-3 santimetrdir, nadir hallarda 4 santimetri keçir. Olduqca gərgin və içində şəffaf maye olan kistlərdir. Hər hansı bir şikayət oryata çıxarmazlar.

Səbəbi tam məlumdur, ancaq qəbul edilən bəzi nəzəriyyələr vardır. Xroniki pelvik iltihabı kimi yumurtalıqlara gedən qan miqdarının artdığı hallarda, buna bağlı olaraq follikullara çatan hormon miqdarlarının normaldan çox olması səbəbi ilə inkişaf edə biləcəyi elm sahələrində ən çox qəbul edilən mexanizmidir. Aparılan təcrübələrdə qan toplanması adlandırılan bu artıq qan axınının follikul fəallığını artırdığı göstərilmişdir.

Başqa bir mümkün səbəb isə yüksək dozada gonadotropinlerin varlığında (beyindən ifraz olunan və yumurtalıqlarda yumurta hüceyrəsi inkişafını xəbərdarlıq edən hormonlar) yumurtalıqların olması lazım olandan artıq xəbərdar edilməsi nəticəsində ortaya çıxmasıdır. Bu nəzəriyyənin tərəfdarı qısırlıq müalicəsi əsnasında yumurtlamağı təşviq edici agent istifadə edən qadınlarda follikul kistlərinin normaldan artıq görülməsidir.

Gonadotropin miqdarı normal sərhədlərdə olsa da bunların ifrazat formalarında meydana gələn ziddiyətlər də inYumurtalık-Over-Kistikişaf etmiş yumurta hüceyrəsinin çatlamasının qarşısını ala bilər və follikul kistanın yaranmasına yol aça bilər. Gonadotropinlərin ifrazat şəklini pozan bir çox amil olsa da ümumiyyətlə əsas bir səbəbi yoxdur.

Başqa bir nəzəriyyəyə görə də yumurtalıq ətrafındakı yapışıqlıqlar və hər hansı bir səbəblə yumurtalıq divarının qalınlaşması yumurtlanmanın qarşısını alaraq follikul kistasının yaranmasına yol açır. Ancaq bu fikir elmi tərəfdən rəğbət görmür.

Follikul kistləri adətən əlamət göstərməzlər. Partlayışı və ya öz ətrafında dönməsi və kəskin qarın ağrısı yaratması yox deyilə biləcək qədər azdır. Bəzən astrojen hormonu ifraz edərək adət pozğunluğuna səbəb ola bilər. Tez-tez başqa bir səbəblə aparılan ultrasəs yoxlaması zamanı təyin edilən follikul kistləri, əlamət göstərdikdə tez-tez adət gecikməsinə səbəb olur və xəstələr bu gecikmə səbəbi ilə qinekoloqa müraciət edəndə bilirlər.

Follikul kistləri ümumiyyətlə öz-özünə yox olur və müalicə tələb etməzlər.Yetkin dövrdə olan qadınlarda müəyyən edilən və 5 santimetrdən kiçik kistlər nəzarət altında saxlanılır. Xəstə bir ay sonra yenidən müayinəyə çağırılır. Kistin 1-2 adət dövrü sonrasında öz-özünə yoxa çıxması gözlənilir. Bəzi vaxtlarda kistin azalmasını asanlaşdırmaq üçün doğum kontrol həbləri verilə bilər. Burada məqsəd beyindən ifraz olunan gonadotropinlərə təzyiq edərək yumurtalıqlar üzərindəki xəbərdarlığı ortadan qaldırmaqdır.

Müalicə edilməsinə baxmayaraq, kiçilməyən, ya da böyümə göstərən kistlərdə əməliyyat lazım gələ bilər. Bu kistlər əsasən yetkinlik dövründə olan gənc qadınlarda görüldüyü üçün əməliyyat əsnasında yumurtalığa zərər vermədən sadəcə kist çıxarılır.

3-Korpus luteum kisti

Normalda hər bir yumurtalamadan sonra yumurta hüceyrəsinin atıldığı toxuma fərqlənir və korpus luteum adı verilən toxumaya çevrilir. Korpus luteumun vəzifəsi ola biləcək bir hamiləlikdə aşağı olmadan hamiləliyin rəhmə yerləşməsini təmin edən progesteron adı verilən hormonun plasenta funksional hala gələnə qədər yaranmasıdır. Bu toxuma zaman keçdikcə maye yığılıb qalmasını səbəbi ilə kistləşə bilər. Adətən 3-4 sm böyüklüyündə olur.Hormon ifrazatı olduğu üçün adət ləngitməsinə yol aça bilər. Kistin içinə qanaxma olarsa qasıq ağrısı görülə bilər. Bəzən partlayıb qarın içinə qan sızması ola bilər. Bu halda xarici hamiləlik ilə qarışdırıla bilər.

Hər hansı bir ağırlaşma olmadığı müddətcə müalicə tələb etməz. Öz-özünə yox olar.

4-Teka-lutein kisti

Həddindən artıq hormon ifrazatına bağlı olaraq ortaya çıxır. Demək olar ki, hər zaman iki tərəflidir və 20 sm qədər böyüklükdə ola bilər. Tez-tez qısırlıq müalicəsi aparıldığı zaman görülür. Müalicədə yataq istirahəti və kontrol lazımdır. Bəzi vaxtlarda cərrahi müalicə lazım ola bilər.

5-Hamiləlik Luteoması

Hamiləlik əsnasında görülən solid quruluşda bir kütlədir. Bəzən 20 sm qədər böyüyə bilər. Xəstələrin 1/4-də çox miqdarda ifraz olunan kişilik hormonuna bağlı olaraq tüklənmədə artış müəyyənləşdirilə bilər. Hamiləlik sona çatdığı zaman öz-özünə zəifləyir. Ancaq digər kistlərdən ayırmaq lazımdır.

SON MƏQALƏLƏR

ŞƏRH YAZIN