Əl və Ayaqların Amputasiyası

Vaskulyar Xəstəliklər və Diabet

Periferik vaskulyar xəstəliklər nəticəsində inkişaf edən işemiya erkən amputasiya səbəblərindəndir.Bunların yarısında da diabet vardır.Fiziki müayinə, perfüziya, qidalanma və immunokompetansın qiymətləndirilməsi lazımdır.Klinik müayinə ən əhəmiyyətli yoldur.

Doppler US: Ekstremite qan axınının ən obyektiv ölçülməsi bu üsulla yerinə yetirilə bilər.Ayaq barmaq ölçüləri, topuq ölçülərinə görə daha yaxşı nəticə verir çünki damar içi kalsifikasiya səhv hesablamalara səbəb ola bilər  ki olmasın.

 

Floresein: IV florosein enjeksiyonundan sonra, müşahidə və ya rəqəmsal florometre ilə dəri qan axını qiymətləndirilib yara yaxşılaşması haqqında bir fikir əldə edilir. Çok tez istifadə və dəyərliliyi mövzusunda şübhələr var.

Arteriografiya: Amputasiya səviyyəsini müəyyən edir.

Qidalanma və immunkompetans: Hər ikisi də birbaşa olaraq yara yaxşılaşması ilə əlaqəlidir.Total albomları səviyyəsi və total lenfosit sayması qiymətləndirmə testi olaraq istifadə olunur. Total albomları sayı 3g/dl-dən artıqdırsa və total lenfosit sayı 1500/ml isə yaxşılaşma potensialı yüksəkdir.

Digər işlər: Fəaliyyət səviyyəsi, ayağa qalxma potensialı, daşıma qabiliyyətləri, ümumi tibbi vəziyyət xəstənin amputasiya səviyyəsi müəyyən rol oynayır. Bugün dizaltı amputasiyalarında müvəffəqiyyət nisbəti təxminən 80% -dir. Ambulatuar xəstələrdə məqsəd ən funksiyonal, distal amputasiya etmək və protezi dərhal tətbiq etməkdir. Qeyri ambulator xəstələrdə isə məqsəd; yara yaxşılaşmasını təmin etmək, ağırlaşmaları minimala endirmək, oturma tarazlığını təmin etmək və mövqe dəyişikliyini sürətləndirmək .

Zədə

Vaskulyar rekonstruksiya texnikaları inkişaf etdikcə ilk zamanlarda ekstremal qurtarıcı əməliyyatlar daha çox həyata keçirilir. Lakin nəticədə bir çox cərrahi əməliyyatlar  yenə amputasiya ilə nəticələnirsə göstərişlər təkrar nəzərdən keçirilməlidir.

Zədə amputasiyasının mütləq formaları bərpa edilə bilməz. Massiv olaraq əzilmiş əzələ və işemiya toxumalar mioglobulin və toksinlər ortaya çıxardaraq, renal çatışmazlıq, ARDS və hətta ölümə səbəb ola bilərlər. İki yüksək riskli xəstə qrupunda  bunlar multip yaralanmaları və yaşlı xəstələr, ekstremal qurtarıcı əməliyyatlar tətbiq edilə bilər. Əhəmiyyətli olan minimal da olsa funksiya qazanılmasıdır.

Donmalar

Soyuğa birbaşa məruz qalma toxumaya birbaşa zərər verə bilər. Damar endoteliyi yaralar və simpatik tonusu artırar, əgər əl və ayaq açıqdırsa və küləyə birbaşa məruz qalırsa donmalar ola bilər. Təcili müalicə bədən istiliyinin 20-30 dəqiqə müddətlə 40 – 44 dərəcədə qızdırılmalıdır.Bu sırada olan ağrılara opiat müalicəsi gərəklidir. Donmalarda erkən amputasiyadan qaçınmalıdır, çünki düzəlmə dramatik şəkildə yaxşı olabilər. Donmadan sonra distalda demarkasiya xətti , bunun proksimalında da demarkasiya xətti vardırsa bölgə çəhrayı görünürsə demək tamamilə normal deyildir. Donmalardan sonra 2-6 ay gözləmək normal deyildir. Amputasiyanı gecikdirmək, yara yaxşılaşma şansını artırır, əgər sarğılar aparılsa infeksiya ehtimalı aşağıdır.

 

Barmaq Amputasiyası

Barmaq ucu yaralanmaları tez-tez meydana gələr və barmaq ucu amputasiyaları ən tez edilən amputasiya tipidir. Müalicə variantı ümumiyyətlə defekt geometriyası və sümüyün ekspozisayası olub olmamasına bağlıdır.

Diz Altı Amputasiyası

Diz altı amputasyonu ən sıx tətbiq olunan təcili amputasiyalardandır. Anterior posterior və sagital transplantat spesifik xəstə qruplarında istifadə edilmiş və faydalı olmuşdur.
Diz altı amputasiyalılar üçün geniş bir protez istifadəsi mövcuddur. Sektorlar artmış protez rahatlığına sahib və rezidual uyğunlaşma təmin edə bilən “linen” li modellərdə dizayn edilə bilər.