Sünnətin Tarixi

 Sünnətin Keçmişi

Prepusiyumun kəsilib çıxarılması əməliyyatı olaraq təsvir edilə biləcək olan sünnət insanlıq tarixinin ən köhnə cərrahi əməliyyatlarından biridir. Çox uzun zamandır tətbiq olunan bir ənənə olması ilə birlikdə, dünya üzərində ən çox tətbiq olunan cərrahi əməliyyatdır.Sünnət haqqındakı müzakirələr bu gün həm tibbi, həm də dini və mədəni fərqliliklərin nəticəsində artaraq davam etməkdədir. Müzakirələr bir yana sünnət, bir çox cəmiyyət və mədəniyyətdə faydası düşünülmədən dini inanc və ənənələr səbəbi ilə tətbiq olunmaqdadır. İndiki vaxtda ABŞ və Kanadadakı kişilərin yarısı, bütün dünya kişi əhalisinin 1/6 ‘sının sünnətli olduğu bilinməkdədir. Türkiyə və Azərbaycanda isə bu nisbət 100%-dir. 1990-ci ildə edilən bir araşdırmaya görə ABŞ-da yeni doğulmuş kişilərin % 80-inin sünnət edildiyi təxmin edilməkdədir.Dünyadakı sünnət nisbətlərində həddindən artıq fərqliliklər, ölkələr və mədəni fərqliliklərdən qaynaqlanmaqdadır.19-cu əsrdə yeni doğuşda təkrarlanan sünnət tətbiqi xəstəliklərdən qorunma məqsədi ilə başlamış və qısa müddətdə xüsusilə İngiliscə danışan ölkələrdə qəbul olunmuşdur. Bu gün Amerikada yeni doğulan sünnəti çox məşhur olaraq tətbiq olunan bir əməliyyatdır.Sünnət, cəmiyyətlər tərəfindən tətbiq olunan ən köhnə cərrahi əməliyyatlardan biridir. Sünnətin fərqli kültürlərdə və bir-birindən müstəqil olaraq tətbiq edildiyi bilinməkdədir. Kristof Kolomb yeni dünyanı kəşf etdiyi zaman bir çox yerlinin sünnətli olduğunu görmüştür.Antropologlar sünnətin ilk dəfə nə vaxt və hansı cəmiyyət tərəfindən tətbiq olunmağa başladığı mövzusunda tam bir fikir birliyi içərisində deyildir. Sünnətin orijini mövzusunda araşdırma edən bir çox elm adamına görə sünnət fərqli mədəniyyətlər tərəfindən bir-birindən müstəqil olaraq tətbiq olunmağa başlamışdır. Cənub-Şərqi Asiya, Afrika qəbilələri və Avstraliya yerliləri kimi bir çox fərqli mədəniyyətdə sünnətin məşhur olduğu bilinməkdədir. Təxminən dörd min ildir tətbiq edildiyinə dair sübutlar vardır.

Sünnətin edilməsində üç əhəmiyyətli səbəb vardır.

Birincisi sünnətin tamamilə dini və ənənəvi səbəbləridir. Burada təyin edici olan adamın və cəmiyyətin inancıdır. Dini məqsədli sünnət, Müsəlmanlarda, Yəhudilərdə, Qara Afrikalılardan, Avstraliyalı Aboriginlərdə və digər bir çox etnik qrupda həyata keçirilir. Sünnət Yəhudiliyin imtina edilməz bir parçası olmuşdur. Tövrata görə sünnət tanrı ilə qulu arasında edilən bir razılaşmadır. Hər Yəhudi kişi uşağın sünnət olmasını və bunun nəsillər boyu davam etməsini Tanrı buyurmuşdur. İbrahim peyğəmbər öz özünü sünnət etmişdir. Oğlu İshaq isə doğulduğundan sonra səkkizinci gündə sünnət olmuşdur. Sünnət o dövrlərdə Mohel deyilən kəslər tərəfindən tətbiq edilmişdir. Bunlar cərrahi bacarığı olan eyni zamanda geniş dini məlumatlara sahib olan insanlar idi.Grek və Roma dövrlərində sünnət tətbiqi üçün Yəhudilərə ölüm cəzası verilmiş olmasına baxmayaraq, Yəhudilər sünnəti tətbiq etməyə davam etmişlər. Çünki yeni doğulan oğlan uşağının Yəhudi ola bilməsi üçün doğumdan sonra səkkizinci gün sünnət edilməsi şərtdir.

İslamiyyət əvvəli dövrdə sünnət Ərəb ölkələrində tətbiq olunan köhnə bir ənənə olub, Ərəblərdə İslamiyyət ilə başlamış bir hadisə deyil. Preislamik və erkən İslami şeirlərdə bununla əlaqədar istinadlar vardır.İslamiyyətdə sünnət bir peyğəmbər ənənəsidir. Hz. Məhəmməd sünnət tətbiqini Müsəlmanlar üçün bir təmizlik qaydası olaraq qiymətləndirmiş və müsəlman oğlan uşaqlarının sünnət edilməsini təşviq etmişdir.Sünnət üçün bir digər səbəb bu əməliyyatın estetik bir əməliyyat olaraq görülməsidir. Sünnət ilə glansın ortaya çıxması nəticəsində penisin daha estetik bir görünüş alıb almadığına dair bir mübahisə də əslində mədəniyyətlərə, kəslərə və zövqlərə görə dəyişəcəyi üçün məntiqli deyil. Sünnətli penisin estetik olaraq daha fərqli olması o cəmiyyətdəki ənənələrə və dəyər mühakimələrinə görə dəyişə bilər.

Üçüncü səbəb isə sünnətin ortaya qoyduğu sağlamlıqla əlaqəli faydalarıdır. Bu mövzu uzun illərdir davam edən bir müzakirə mövzusudur. Sünnətin mühüm üstünlükləri vardır. Sünnətlilərdə prepusiyumun ortadan qalxması ilə cinsi yolla keçən xəstəliklərin yoluxma riski diqqətə çarpacaq qədər azalmaqdadır. Erkən dövrdə edilən sünnət oğlan uşaqlarındakı üriner infeksiya nisbətini böyük ölçüdə azaltmaqdadır. Eyni zamanda sünnət uşaq yaşda inkişaf edən prepusiyuma aid fimozis, parafimozis və balanitis kimi potensial problemləri də ortadan qaldırmaqdadır. Xəstəliklərə qarşı proflaksi məqsədli sünnət 19-cu əsrdə davamlılıq qazanmışdır. 1940 ilə 1970-ci illərin ortalarına qədər Amerikada sünnət gigiyena və genital xəstəliklər səbəbi ilə yeni doğulmuş uşaqlarda qəbul edilərkən, 1960-cı ildən sonra sünnətin potensial bir risk olduğu haqqında fikirlər ortaya çıxmağa başlamışdır. 1975-ci ildə Amerikan Pediatriya Akademiyası (AAP) yeni doğulan uşaqlarda sünnətin qəti olaraq edilməməsi lazım olduğunu bildirmişdir. 1980-ci illərdən sonra bu fikir dəyişməyə başlamışdır. 1989-cu ildə Amerikan Pediatriya Akademiyasının sünnət ilə əlaqədar vəzifə komissiyası yeni doğulanlarda sünnətin potensial tibbi faydaları və üstünlükləri yanında, risk və mənfi cəhətləri da olduğunu elan edərək, sünnət əvvəlində valideyinlərə bunları izah etdikdən sonra edilməsini təklif etmişlər. 1999-dakı hesabatda isə sünnətin çox erkən yaşlarda başlayan və ömür boyu əhəmiyyətli qoruyucu bir əməliyyat olduğu müdafiə edilmişdir, ancaq bu faydaların təkrarlanan sünnət tətbiqini təklif edəcək səviyyədə olmadığı bildirilmişdir.Son aparılan araşdırmalar nəticəsində AIDS xəstəliyinin kişilərə bulaşma ehtimalının daha aşağı olduğunu göstərməkdədir.

Hər nə qədər sünnətin kökü tam olaraq bilinməsə də aparılan araşdırmalar və buna bağlı olaraq ortaya atılan nəzəriyyələrdən çıxan nəticə; sünnətin fərqli cəmiyyətlərdə istər mədəni, istərsə də dini olaraq tətbiq olunmasının çox qədim tarixinin olmağıdır.